Sylabus przedmiotu

• klasyczna metoda problemowa
• konsultacje
• objaśnienie lub wyjaśnienie

1. Rozwój języka i zmiany językowe. Sytuacja języka polskiego w początkowej fazie jego rozwoju - X/XI w. i później, zwłaszcza przez okres staropolski – do XVI w. Najważniejsze zabytki językowe z okresu glos („Bulla” z 1136 r.) i z okresu tekstów ciągłych („Kazania świętokrzyskie”, poł. XIV w. i inne).

2. „Bulla gnieźnieńska” jako źródło informacji o polszczyźnie w najstarszej dobie piśmiennej (XII w.). Metoda filologiczna w badaniu języka pisanego, stosunek strony graficznej tekstu do strony fonetycznej. Grafia prosta (niezłożona) i inne typy grafii staropolskiej. Charakterystyka materiału językowego zawartego w „Bulli”. Podstawowe wiadomości z zakresu onomastyki historycznej: nazwy polskie w tekście łacińskim, ich klasyfikacja genetyczno-znaczeniowa – na przykładach.

3. Rodzaje elementów wokalicznych w języku prasłowiańskim, związane z tym zjawiska i procesy fonetyczne w polszczyźnie przedhistorycznej i historycznej. Rozwój jerów (jery słabe i mocne, zanik i wokalizacja jerów, nieregularna wymiana itp.; formy o charakterze regionalnym i dialektalnym – przykłady z „Bulli”). Rekonstrukcje językowe.

4. Przegłos na obszarze językowym lechickim i polskim, odstępstwa od przegłosu, wyrównania analogiczne w j. literackim i w gwarach itp. Chronologia przegłosu, pojęcie względnej i bezwzględnej chronologizacji zjawisk językowych. Konsekwencje przegłosu, tu m. in. fonologizacja miękkości.

5. Przestawka w nagłosie i śródgłosie wyrazów, rozwój grup ort-, olt- i tort, tolt, tert, telt w języku polskim i innych językach słowiańskich. Wymiana dialektalna tort w tart.

6. Charakterystyka rozwoju sonantów, tj. spółgłosek zgłoskotwórczych r║r’ i l║l’.

7. Iloczas, opozycja samogłosek krótkich i długich w języku prasłowiańskim i staropolskim. Przykłady oznaczania s. długich w piśmie – podwojenie liter (np. „Kazania gnieźnieńskie”, „Żywot świętego Błażeja”, XV w.). Samogłoski jasne i pochylone w polszczyźnie XVI w. – na przykładzie „Trenu IV” J. Kochanowskiego i innych, późniejszych tekstów.

8. Samogłoski nosowe: stan prasłowiański i okres staropolski. Sposób zapisu samogłosek nosowych w różnych zabytkach językowych (w „Bulli”, „Kazaniach Świętokrzyskich”, w psałterzach i „Biblii Szaroszpatackiej”). Ustalanie pochodzenia nosówek w wybranych wyrazach.

9. Prasłowiański system odmiany rzeczowników i deklinacje polskie. Porównanie i objaśnienie występujących w „Kazaniach Świętokrzyskich” form fleksyjnych rzeczowników z formami współczesnymi, wskazanie zmian językowych i ich przyczyn.

10. Proste i złożone formy odmiany przymiotników („Żywot świętego Błażeja" i inne dostępne teksty). Pozostałości form niezłożonych w dzisiejszej polszczyźnie.

11. Przemiany w koniugacji: prasłowiański, staropolski i współczesny system czasownikowy, formy reliktowe w zabytkach.

12. Czasy przeszłe niezłożone: aoryst i imperfektum na przykładzie „Kazań Świętokrzyskich”.

13. Ewolucja form czasu przeszłego złożonego (tu np. porównanie psałterzy), czas zaprzeszły (np. „Kazania Gnieźnieńskie”).

14. Bezokolicznik. Rozwój form rozkaźnika.

15. Cechy regionalne i dialektalne w różnych zabytkach językowych (tu też roty przysiąg sadowych krakowskich i poznańskich, XIV i XV w.). Różne klasy tekstów staropolskich i ujawnianie się w nich lokalnych właściwości językowych.

• końcowe zaliczenie ustne
• obecność na zajęciach
• ocena ciągła (bieżące przygotowanie do zajęć i aktywność)

1. S. Rospond, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1971 i wyd. nast.

2. J. Strutyński, Elementy gramatyki historycznej języka polskiego, Kraków 1982 i wyd. nast.

3. Z. Klemensiewicz, T. Lehr-Spławiński, S. Urbańczyk, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1971 i wyd. nast.

4. K. Długosz-Kurczabowa, S. Dubisz, Gramatyka historyczna języka polskiego (skrypt dla studentów polonistyki), Uniwersytet Warszawski 1993 i wyd. nast.

5. S. Dubisz, K. Długosz-Kurczabowa, Gramatyka historyczna języka polskiego w testach, ćwiczeniach i tematach egzaminacyjnych, Warszawa 2006.

6. W. Wydra, W. R. Rzepka, Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543, Wrocław 1984.

7. S. Vrtel-Wierczyński, Wybór tekstów staropolskich, Warszawa 1969.

8. W. Taszycki, Najdawniejsze zabytki języka polskiego, Wrocław 1967.

9. W. Decyk-Zięba, S. Dubisz (red.),Teksty staropolskie. Analizy i interpretacje, Warszawa 2003.

10. A. Grybosiowa, A. Kowalska, Materiały do ćwiczeń z gramatyki historycznej języka polskiego, Katowice 1979.

e-mail: izdom@interia.pl